Het geschenk van vertrouwen
Jan Wilts

In Het geschenk van vertrouwen van René van der Rijst wordt een bekende analyse van onze tijd verduidelijkt aan de hand van het begrip ‘vertrouwen’. Die bekende analyse, die blijkt al uit de ondertitel: dat een grondstemming is dat uiteindelijk alles te repareren en op te lossen is. Alles is ‘maakbaar’. Maar wie op de grenzen stuit van bijvoorbeeld een medische behandeling of smeltend poolijs, zal vroeg of laat moeten erkennen dat niet alles op te lossen is. De maakbare samenleving voorbij. En dan? Wat kan dan zin geven en betekenis?

Wie naar de omgang met ‘vertrouwen’ kijkt in onze samenleving, die zal opvallen dat ook vertrouwen iets maakbaars lijkt. Vertrouwen kan ‘hersteld worden’ of ‘gecreëerd worden’. Alsof de één het vertrouwen van de ander in zijn greep kan krijgen. Maar, zo laat Van der Rijst zien, vertrouwen is juist iets dat dat alleen gegeven kan worden, geschonken, niet gemaakt. Het laat zich niet pakken en in die zin is het ook iets dat mensen overstijgt. Vertrouwen heeft een eigen werking: vertrouwen gebeurt. Het raakt daarmee aan geloven.

De plek die in onze maatschappij aan vertrouwen gegeven wordt, namelijk als iets maakbaars, vat Van der Rijst op als een teken van een spirituele crisis. Die spirituele crisis voltrekt zich in de verbindingen die mensen hebben. De onderlinge verbinding, de verbinding met de wereld en het klimaat, de verbinding met wat/wie hen overstijgt. Meer en meer verdwijnen aandacht, respijt en geduld uit die verbindingen en ze worden vervangen door afstand, contract en agenda. De verbindingen zijn geen doel in zichzelf meer, maar middel voor andere doelen geworden. Logisch dat dan vertrouwen oplost. Maar zonder kan ook niet.

In het slot van zijn beschouwing voert Van der Rijst een pleidooi voor een herwaardering van het begrip ‘zorg’. Hij beschrijft zorg als deugd en sluit daarbij aan bij de algemene herwaardering in de filosofie van het begrip deugd. Zorg als deugd die vertrouwen voedt is een belangwekkend gezichtspunt, want deugden zijn niet zozeer gericht op resultaat als wel op houding, op hoe de een voor de ander aanwezig is. Waar de zorg voor elkaar onderhouden wordt, zijn mensen aan elkaar ‘toe-vertrouwd’. Een familie, een dorp, een kerk kan een gemeenschap vormen waar mensen aan elkaar zijn toevertrouwd. Daar ligt ook een kans om in deze spirituele crisis “er met vertrouwen te zijn”.

In 1989 schreef professor F.O. van Gennep het boek De terugkeer van de verloren Vader. Dat was een dik boek, 544 bladzijden – hij noemde het een ‘langdurige preek’. Het was een preek in de goede zin van het woord: het schetst een beeld van de tijd en de omstandigheden waarin we leven en hoe geloof daarin de ogen kan openen en vertrouwen kan geven om te gaan. Van der Rijst citeert Van Gennep een aantal malen. Ik zou aan zijn boek (238 bladzijden) de typering van Van Gennep willen meegeven: een (ietsjes minder) langdurige preek.

Het is een goede preek, zonder preektoon. Van der Rijst (gepromoveerd op een onderwerp uit de homiletiek: preekkunde) verkent zijn onderwerp vanuit verschillende hoeken, zonder de lijn uit het oog te verliezen. Postmoderne denkers denken met hem mee en dat helpt om de ogen open te houden voor het onverwachte dat gebeurt. Met die blik ziet hij in de crisis een (onverwachte) veelheid aan vertrouwen zich melden tussen mensen. Niet helemaal postmodern, maar wat mij betreft wel constructief, brengt hij daar de deugd ‘zorg’ in en biedt daarmee perspectief in de spirituele crisis.

René van der Rijst is in april van dit jaar overleden. Hij was als predikant verbonden aan de Protestantse Gemeente Haarlem-Noord en Spaarndam en richtte zich in zijn werk op een kerk die verbindend is in de samenleving. Daar paste ook zijn betrokkenheid bij ‘Op Goed Gerucht’ bij, een vernieuwingsbeweging van protestantse theologen.

Boekbespreking17

René van der Rijst, Het geschenk van vertrouwen: De maakbare samenleving voorbij
Utrecht: Kokboekencentrum, 2020
ISBN: 978 90 435 3538 0 | € 19,99 / € 12,99 (e-boek)

 

Schrijf je in voor de nieuwsbrief