Buitenhof, het wekelijkse discussieprogramma op zondag (NPO1). Op zondag 28 november was Michael Ignatieff (1947) te gast. Canadees van Russische origine, essayist, romanschrijver, hoogleraar en voormalig leider van de Liberal Party of Canada. Het interview met hem is terug te zien via YouTube. Een aanrader als inleiding op het boek.

In 2017 werd hem gevraagd om op een koorfestival in Utrecht een lezing te geven over rechtvaardigheid en politiek in het bijbelboek Psalmen. Daarna luisterde hij met zijn vrouw vanuit het publiek naar de muziek, terwijl de woorden geprojecteerd werden. De combinatie van psalmwoord en muziek bracht hem van zijn stuk. Gekomen om een lezing te geven, vond hij als niet-gelovig mens troost bij de psalmen. Hij was niet alleen. Om hem heen zag hij tranen van herkenning. Uit deze ervaring is dit boek geboren.

Het is ook een persoonlijk boek geworden. Het schrijven ervan bleek troostend te werken in het verdriet om het verlies van zijn ouders en in het onder ogen zien van het eigen politieke falen. Wat niet wil zeggen dat het een zelfhulpboek is. Allesbehalve. Een conclusie van het boek kan zijn dat voor troost de fysieke nabijheid van de ander nodig is. Niet onbelangrijk wanneer we lering trekken uit de manier waarop wij ons hebben gewapend tegen de pandemie.

Troost – als licht in donkere tijden is een verzameling historische portretten van mensen die troost hebben gezocht. Ignatieff heeft zich verdiept in het werk van denkers, schrijvers, kunstenaars en componisten. Al lezend worden zij jouw reisgenoten. Troost zoeken blijkt iets van alle tijden. Voorkennis wordt niet verondersteld. De auteur is niet alleen wetenschapper, maar ook een fantastisch schrijver. Bijkomend voordeel daarvan is dat je na het lezen van dit boek de nodige historische kennis hebt opgedaan, zonder er onder bedolven geraakt te zijn.

De selectie van de portretten is niet op wetenschappelijke gronden gemaakt. Je maakt een soort reis door de tijd. Dat wel. Maar de auteur had ook andere keuzen kunnen maken. Hoewel? De kracht van dit boek is nu juist dat het zo’n persoonlijk boek is geworden, dat jou als lezer ook weer zoekt in het persoonlijke. Het boek begint met een hoofdstuk over Job en de Psalmen (‘De stem uit de storm’). Gezien de aanleiding voor dit boek zal dat niet verbazen.

Troosten is meer dan goede woorden spreken op het juiste moment. Er bestaat ontroostbaarheid. Daar niet bij weglopen is voorwaarde voor troost. ‘Leven in waarheid’ (Václav Havel) heeft daar alles mee van doen. Ignatieff heeft zich daarin door Havel laten inspireren. Er zijn grenzen aan wat woorden vermogen. Je mag hopen dat de tijd dan je bondgenoot wordt. De portretten van Anna Achmatova, van Primo Levi en van Miklós Radnotí in het hoofdstuk getiteld ‘De troost van de getuigenis’, vertellen van die (wan)hoop. Een hoofdstuk dat mij naar de keel greep en waar ik het liefst om heen had willen lezen. Maar er bestaat zoiets als solidariteit in de tijd. Dit boek heeft me geleerd: we zijn niet alleen.

Michael Ignatieff, Troost: Als licht in donkere tijden
Amsterdam: Cossee, 2022
ISBN: 978 90 593 6988 7 | € 27,50