Hoe gaan we als geloofsgemeenschappen verder met de gaswinningsproblematiek? Dat is de vraag die Platform Kerk en Aardbeving eind mei centraal zette. Afgevaardigden van kerken in Groningen, Drenthe en zelfs daarbuiten kwamen af op een bijeenkomst in Loppersum.

De presentatie van het rapport parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen is achter de rug. Het oordeel is stevig: alle partijen, ook de regering, hebben jarenlang economische belangen boven de inwoners van de provincie gesteld. Veel Groningers ervoeren het rapport ‘Groningers boven gas’ als een erkenning van hun leed. Maar erkenning is nog geen oplossing. Terwijl de regering toezeggingen doet en plannen maakt, denken ook de kerken na over hoe zij mensen in het aardbevingsgebied tot steun kunnen zijn.

Ongeveer dertig mensen zijn aanwezig in gebouw Waardevol Leven in Loppersum. De meesten komen uit Groningen, een paar uit Drenthe en sommigen zelfs uit het westen van het land. De bijeenkomst duurt een goed deel van de maandag, dus het is bijzonder dat zo’n grote groep tijd heeft kunnen maken. Een groot deel van de dag is bedoeld om samen in gesprek te gaan over onderwerpen die de deelnemers zelf aandragen. Maar eerst komen Marjo van Bergen, geestelijk verzorger in het aardbevingsgebied, en Stieneke van der Graaf van de ChristenUnie aan het woord.

Het derde land
Marjo van Bergen opent met gedicht ‘Het derde land’ van Martinus Nijhoff. Dat gedicht eindigt met deze regels:

O laat mij zonder herinnering / En zingend het derde land ingaan.

Van Bergen linkt het aan de reacties op het rapport van de parlementaire enquête. Die waren heel verschillend, maar duidelijk is dat we nog steeds midden in de crisis zitten. Toch is er hoop op een terugkeer van vertrouwen. Ze sprak ooit een kerkelijk vrijwilliger die als doelstelling voor de gemeente had aangedragen ‘als gemeenschap beter uit de aardbevingsellende komen dan we erin gingen’. De doelstelling haalde het niet in de gemeente, maar Van Bergen was ervan onder de indruk. Voorzichtig vraagt ze nu: “Kunnen we, misschien niet zonder herinnering, maar wel zingend het derde land ingaan?”

Zowel Marjo van Bergen als Stieneke de Graaf als eigenlijk iedereen op de bijeenkomst benadrukt het belang van luisteren. Dan kun je namelijk vervolg geven aan de uitkomsten van de parlementaire enquête mét de mensen. Verzoening staat niet als eerste op het programma. “Het rapport kan bijdragen aan erkenning en uiteindelijk leiden tot verzoening,” zegt De Graaf. Maar ze maant tot voorzichtigheid als men dit als doel wil stellen: daarvoor is er te veel pijn. Er is nog een lange weg te gaan.

Breuk in de gemeenschap
De bal lijkt nu bij de overheden te liggen. Maar men ziet dat individuele problematiek ook gemeenschappen aantast: bestaande verschillen worden uitvergroot en verschillende persoonlijkheden ervaren ingrepen als de versterkingsoperatie heel verschillend. Niet iedereen krijgt dezelfde steun en behandeling, niet iedereen krijgt op hetzelfde moment steun en herstel. Gemeenschappen komen onder druk te staan – zowel in de kerk als breder, in de dorpen. Dat is waar kerken om de hoek komen kijken. En dat is waar de gesprekken van de middag beginnen.

Theoretisch, praktisch, persoonlijk
Zo is de opzet: wie wil kan een gespreksonderwerp of vraag inbrengen en in drie sessies gaat men uiteen om die onderwerpen te bespreken. Je mag gaan waar je wilt, benadrukt gespreksleider Stephen Murray (een Canadees die Anglicaans dominee is in Gent), ook als je halverwege een sessie van gesprekstafel wilt veranderen. Al gauw hangt de muur vol met gekleurde papiertjes met daarop diverse onderwerpen. Sommige zijn theoretisch – ‘kan het concept ’traag geweld’ ons helpen te praten over deze problematiek?‘. Andere zijn meer praktisch – ’in mijn dorp begint de versterkingsoperatie binnenkort – wat kan ons helpen voorkomen dat er breuken in de gemeenschap ontstaan? Hoe komen we hier doorheen?’ of persoonlijk – ‘wat kan ik bieden in een pastoraal gesprek met mensen wier situatie ondanks tientallen beloften nooit verandert?’.

Constructief
De vrije opzet zorgt voor een veilige ruimte waarin deelnemers open kunnen praten, luisteren, leren en associëren. Tegelijk zorgt de afwezigheid van gespreksleiders ervoor dat veel gesprekken gaan over de ellende in situaties en gesprekken die de deelnemers zijn tegengekomen in hun werk. Aan de ene kant is dat belangrijk – verhalen over de ernst van de kwestie mogen gedeeld en gehoord worden, en bovendien hebben ook mensen die pastoraal werk verrichten behoefte aan een luisterend oor. Aan de andere kant leek er soms wat weinig tijd over te blijven om van elkaar te leren of te komen tot constructief wederzijds advies. Van de aanwezigen mag immers verwacht worden dat zij al overtuigd waren van de ernst van de zaak. Het is het uitgangspunt, niet de conclusie van een dergelijke bijeenkomst.

Inzichten
Toch leverde de stapeling van professionele en persoonlijke ervaringen waardevolle inzichten op. ‘Traag geweld’ voegt een tijdsdimensie toe aan het discours die meestal niet meespeelt in ons begrip van een ramp. Het geweld bestaat niet alleen uit de voortdurende aardbevingen, maar ook uit de onzichtbare bureaucratie die jarenlang voort kan slepen.

Aanwezigen die in hun eigen woonplaats al de versterkingsoperatie hebben meegemaakt, waarschuwen voor de valkuil van het aanwijzen van een zondebok – bijvoorbeeld een dorpsgenoot die misbruik zou maken van de situatie of een bewonersbegeleider die slecht communiceert – en raadt aan om laagdrempelige openbare ruimtes te creëren waarin men elkaar ontmoet en ervaringen kan delen, zoals een straatbarbecue in de tijdelijke woonwijk.

Voor de pastorale gesprekken is het moeilijker om een inzicht te destilleren. De machteloosheid blijft; de rijen mappen vol mailwisselingen en veelbelovende brieven van de Nationaal Coördinator in de woonkamer blijven helaas ook. Dan komt het toch weer aan op: blijven luisteren.