Zondag 24 maart was er in de Martinikerk weer een vesper met een kunstwerk waarbij ook de maakster aanwezig was. Het kunstwerk was een keramisch object, je keek naar een antieke binnenkamer met een paar figuren en zelfs een bedstee. In het midden, uitgelicht, is een vrouw. Aan tafel tegenover haar, meer in het donker, zit een man en in de bedstee zag ik een kind. Een idyllisch beeld, een aardig huiselijk tafereel?

Dit keramische beeld van Ludmilla van der Spoel vormde vorig jaar samen met nog drieëntwintig beelden in Klooster Ter Apel de tentoonstelling over de Westerwoldse heksenvervolgingen. Haar doel was het om de vervolgde en vermoorde vrouwen te laten zien, een gezicht te geven en de namen te noemen. Deze gruwelijke vervolgingen, martelingen en het ter dood brengen gebeurde tussen 1587 en 1597. Bijna altijd ging het om vrouwen (ook twee mannen werden vermoord), vaak waren ze oud en alleen, maar niet altijd.

Bij de processen die toen plaatsvonden was de laatste vrouw, Hemme Aeldricks, een jonge, getrouwde vrouw. Na haar aanhouding werd zij gemarteld en bekende onder de aanhoudende folteringen schuld. Hemme werd niet verbrand, want haar man kwam haar te hulp. Met vrienden en familie haalden zij genoeg geld bij elkaar om zeshonderd daalders aan boete en losgeld te betalen aan de drost. Kort na haar vrijlating trok Hemme Aeldricks haar bekentenis in. Uiteindelijk overleefde Hemme de gevolgen van de martelingen toch niet en haar man begon een proces om schadevergoeding tot in de Hoofdmannenkamer van het gewest Stad en Lande. Dat proces is de aanleiding geworden om te stoppen met de heksenvervolging in Westerwolde.

Femicide
Niet alleen toen, maar tot op de dag van vandaag worden vrouwen mishandeld, vaak door hun partners. Tot op de dag van vandaag worden meisjes en vrouwen genitaal verminkt om de een of andere krankzinnige regel, bedacht door mannen. Elke dag wordt er alleen al in Spanje een vrouw door haar eigen man om het leven gebracht. Tot op vandaag worden vrouwen verkracht door de soldaten van een vijandig leger. Hoe zouden wij dat kunnen vergeten? Helemaal als je dit beeld en die andere eenentwintig ziet die Ludmilla gemaakt heeft, en de verhalen erachter hoort. Hoe zouden wij die kunnen vergeten? Vrouwen uit een verleden tijd, die tot ons spreken, hier en nu.

Dominee Berend Borger zei hierover tijdens de dienst: "De beelden uit Ter Apel hadden voor mij ook die dubbele functie. Ze zijn als het water, waardoor sommige vrouwen zijn verdronken, maar die beelden zijn ook krachtige signalen van de roep om leven, om gehoord te worden: vergeet mij niet. Breng mij aan het licht, doe mij opstaan en laat mij leven.

"Is dat het niet, wat de Eeuwige van ons vraagt in de Bijbel? ‘De banden van het juk ontbinden, de verdrukten bevrijden, je brood met de hongerige delen, onderdak bieden aan hen die geen huis hebben, iemand kleden die naakt is, je bekommeren om je medemens?’ Dan breekt het licht door als de dageraad.

"We hebben het wel eens gedaan, met een groep jongeren. De paasnacht doorhalen om te wachten op het nieuwe licht dat achter de horizon langzaam doorkomt. Dat is het licht dat doorbreekt en alles in nieuw licht zet. Maar zal dat genoeg zijn? Als wij om ons heen kijken de wereld in, dan worden we daar niet vrolijk van. Femicide kleeft aan ons, mannen, en vrouwen kruipen in hun schulp. Maar soms staan ze op om hun recht te halen. Dwaze moeders, vrouwen die opkomen voor hun recht en dat soms weer met geweld of de dood moeten bekopen.

"Is dat het dan? Een neergaande spiraal waarin vrouwen van toen en nu uiteindelijk het onderspit delven? Is dat het dan, femicide waar we dan maar mee moeten leren leven? Dat kan toch niet? Dat zou toch godgeklaagd zijn, als we alles laten zoals het was?

In de groep waarmee we deze kunstvieringen voorbereiden kwam door de persoonlijke verhalen en ervaringen de roep, de opdracht om te leven boven. We kunnen ons niet bij de feiten van dood en ondergang door geweld neerleggen. Er moet geleefd worden."

Tegenstellingen
“Juist op deze zondag, Palmpasen, komen de tegenstellingen des te klemmender naar voren: heden hosanna, morgen kruisigt hem. Maar daar kan het niet bij blijven. Daar kan het verhaal niet op stuk lopen. Want als we dat wel zouden doen, als we hopeloos, letterlijk zonder hoop hier vandaag zouden gaan, zouden we het appel dat uit dit beeld spreekt, het appel uit al die beelden van Ludmilla en al die anderen die tot op vandaag aandacht vragen voor geweld tegen vrouwen, niet serieus nemen. En ook zouden we daarmee tekortdoen aan de ongeveer dertigduizend vrouwen en een enkele man die op de brandstapel het leven lieten. Zelfs hier, bij ons, in dat mooie Groningse Westerwolde.”

Ludmilla heeft een stukje geschiedenis weer aan het licht gebracht, vrouwen weer aan het licht gebracht. Als bootjes zie je ze gaan, meegenomen op de stroom van de levensrivier die hen brengt naar nieuw licht, nieuw leven, als de dageraad. De stroming in het water draagt hen, en al die vrouwen en mannen die door geweld om het leven zijn gekomen, naar een nieuw leven, naar een LEVEN over grenzen van de dood heen.