Als ik door de wijk rondom de Immanuelkerk wandel, blijf ik mij verbazen over de straatnamen. Zou er een soort straatnaam-brainstormclubje geweest zijn dat ergens op een achternamiddag in een zaaltje van het stadhuis namen bedacht heeft rondom de Tweede Wereldoorlog? Als dat zo is, dan moet er iets misgegaan zijn met het opstellen van het lijstje dat daar uiteindelijk uitkwam. Ik kan me tenminste niet voorstellen dat het echt de bedoeling was dat de straat achter de Immanuelkerk Deportatiestraat zou gaan heten.

Al wandelend ontdekte ik ook nog eens dat het mogelijk is om via de Deportatiestraat rechtstreeks het Overwinningsplein op te lopen. Van deportatie naar overwinning. Het voelt niet goed: deze bizarre, rechtstreekse overgang tussen het dieptepunt en hoogtepunt van de Tweede Wereldoorlog. Een smet op het Overwinningsplein dat overigens los daarvan toch al een treurige indruk maakt.

Voor een viering over kunst onderzocht ik welke openbare kunstwerken er zoal in de wijk Helpman te vinden zijn. Daarbij stuitte ik op iets bijzonders. Bij de Coendersborg staat – een beetje achteraf – een beeldhouwwerk van Eduard Waskowsky. De titel van het beeld is ‘De vlam’. Wat blijkt: dit beeld was oorspronkelijk bedoeld voor het Overwinningsplein. Maar liefst zes meter hoog had het moeten worden. Maar door een ruzie tussen de kunstenaar en het stadsbestuur over de precieze plaats en de hoogte van het werk is daar nooit iets van gekomen. In plaats daarvan werd een klein model van De vlam bij de Coendersborg geplaatst. Daar staat het tot op de dag van vandaag.

Wat jammer dat dit beeld het Overwinningsplein onthouden is. Want juist dit beeld van Eduard Waskowsky zou een voorzichtig antwoord kunnen zijn op de pijnlijke leegte tussen deportatie en overwinning. Omdat De vlam een tegenhanger is van de meeste bekende beeldengroep van Eduard Waskowsky: het Joods monument aan de Verlengde Hereweg. Ze horen in mijn ogen bij elkaar.

Het Joods monument gaat over deportatie. Er zijn in de Tweede Wereldoorlog mensen weggerukt uit het hart van onze stad. Sinds die tijd ontbreekt een deel van onze bevolking. Dat gat is terug te zien in de open wond in een van de zes verwrongen handen aan de Verlengde Hereweg. Een stigma. In de vorm van een menora. Zeven vlammen kunnen erop branden. Voor iedere dag één. Ze symboliseren dat het Joodse volk het licht van de wereld draagt. Met hun deportatie en de genocide op hun volk doofde dat licht. Ook in onze stad. Wat overblijft is een menora zonder vlammen. Een gat. De menora is verdwenen. Alleen bij mooi weer, als de zon op een bepaalde manier schijnt, gebeurt het wonder. Dan streelt het zonlicht de verwrongen hand. Het licht valt dan door dit gat in de palm op de muur erachter waar een menora van licht verschijnt. Een ontroerende herinnering aan wie ontbreekt en tegelijk een eerbetoon aan wie dit licht ondanks alles verder dragen: de kleine Joodse gemeenschap in de synagoge aan de Folkingestraat.

Als er een beeld op het Overwinningsplein zou passen, dan is het De vlam van Waskowsky. Zes meter hoog is misschien iets te veel van het goede. Het kleine model ervan dat nu bij de Coendersborg staat, zou volstaan. Omdat dit beeld het vreugdevuur van de bevrijding verbindt met de herinneringsvlam voor iedereen die deze bevrijding niet mocht meemaken. Een vlam die verwoesting en overwinning in zich draagt. Een stille verwijzing naar het ondoofbare licht van de menora. Het enige licht dat Kyrië en Gloria naast elkaar kan laten bestaan. Het licht van de Eeuwige, geprezen is zijn Naam.