In het lijvige boek Alkibiades kruipt Ilja Leonard Pfeijffer in het briljante hoofd en mooie lijf van de Athener Alkibiades. Een monsterklus, omdat deze man meer dan 2500 jaar geleden zeven levens lijkt te hebben geleefd. Met Alkibiades wekt Pfeiffer niet alleen het oude Athene met alle kleuren, geuren en geluiden tot leven. We verblijven met Alkibiades ook uitgebreid in Sparta, leren de miserabele Spartaanse keuken kennen, krijgen er militaire training en duiken zelfs het bed in van de halfzus van koning Agis. Na Sparta reizen we door naar de lommerrijke tuinen van de satraap van Perzië, ontmoeten koning Dareios en dalen af in de gevangenis. We vechten mee met de Atheense marine en maken ook nog een uitstapje naar Tracië, waar weer andere culturele gebruiken en tafelmanieren gelden. De manier waarop Pfeiffer al deze werelden moeiteloos uit het stof laat verrijzen maakt het boek tot een onvergetelijke virtuele reis door de klassieke oudheid.
Achterin maken 140 pagina’s met noten duidelijk hoe minutieus Pfeiffer door het bronmateriaal gekropen is om dit geloofwaardig te kunnen doen. Dat is op zich al een geweldige krachttoer, maar de grootste prestatie is dat Pfeiffer al die feiten met een indrukwekkende lenigheid vloeiend inweeft in het verhaal dat hij wil vertellen. Daarbij bewandelt hij bijzonder creatieve wegen. Zo laat hij Socrates een dialoog voeren met Alkibiades over waarheid en leugen in de politiek. Daarbij maakt Pfeiffer gebruik van Plato, maar ook van het essay Truth and Politics van de twintigste-eeuwse filosoof Hannah Arendt.
Daarmee komen we bij de reden waarom Pfeiffer juist dit boek heeft willen schrijven. Het moest meer zijn dan alleen een historische roman. Het verhaal van Alkibiades is een verhaal over de kwetsbaarheid van de allereerste democratie: Athene. Het houdt ons een spiegel voor waarin we kunnen zien hoe de eerste democratische staat reeds ten prooi viel aan populisme, verlangen naar macht en efficiëntie en – misschien wel het grootste gevaar – de schromelijke onderwaardering van haar eigen burgers. Dit is een onthullend boek over waarheid en leugen in de politiek.
Als Athene een tijd lang in de greep is van een steeds gewelddadiger autoritair regime ontdekken de Atheners met terugwerkende kracht dat de typisch democratische ergernissen van vroeger juist kwaliteiten blijken te zijn geweest. Met onnavolgbaar scherp geformuleerde zinnen schildert Pfeiffer de onthutste gewaarwording van burgers die zich uitgeleverd hebben aan populisten: “Het ridicule uitgangspunt dat wijsheid een meerderheidsbesluit zou zijn, had bij nader inzien altijd voorkomen dat een minderheid haar wil zou opleggen aan het volk, terwijl de hopeloze inefficiëntie van overleg omwille van het overleg een waarborg bleek te zijn geweest tegen de efficiëntie van terreur omwille van de terreur.”
Wie Alkibiades leest wordt ondergedompeld in een antieke wereld die verrassend actueel blijkt te zijn. Het boek is een niet mis te verstane waarschuwing niet lichtzinnig om te gaan met onze democratische waarden. Die zijn weerlozer dan wij vermoeden. Aan het eind van het boek ontmoet Alkibiades de geschiedschrijver Thoukidides. In een zin die lang bij mij blijft naklinken, beschrijft hij de kracht van democratie: “Democratie is haar naam waardig zolang haar instituties sterker zijn dan de machtshonger van een enkeling.”
Ilja Leonard Pfeiffer, Alkibiades
Amsterdam: De Arbeiderspers, 2023
ISBN: 978 90 295 4986 8 | € 36,99 | 900 pagina’s
